Nje gju i dhimbshem mund te ndikoje ndjeshem aftesine tuaj per te
bere nje jete active. Rezultatet e kirurgjise se zevendesimit protezik
te artikulacionit te gjurit jane permiresuar dukshem keto 25 vitet e
fundit. Zevendesimi protezik i artikulacionit te gjurit i quajtur
gjithashtu artroplastika e gjurit eshte nje nderhyrje e perhapur
gjithmone e me shume me rritjen e moshes se popullates se botes.
Ky udherrefyes do t’ju informoje mbi:
- Pritshmerite e kirurgut tuaj per rastin ne fjale
- Cfare dnodh gjate nderhyrjes
- Pritshmerite pas nderhyrjes
Anatomia
Cila eshte anatomia normale e gjurit?
Artikulacioni i gjurit formohet ne vendin ku kocka e kofshes (femuri)
bashkohet me kocken e kercirit (tibian). Nje jastek i bute prej kerci
artikular mbulon siperfaqet e pjeses fundore (siperfaqja artikulare) e
te dy kockave duke beret e mundur qe ato te rreshkashin butesisht mbi
njera-tjetren. Kerci artikular lubrifikohet nga likidi (lengu) sinovial i
prodhuar nga membrane sinoviale. Ky likid (leng) mbahet i mbyllur nga
nje capsule indi te bute te quajtur kapsula artikulare.
Patela ose kupa e gjurit eshte kocka e levizhme ne pjesen e perparme
te gjurit. Ajo eshte e vendosur Brenda nje tendini qe lidh muskujt
massive te pjeses se perparme te kofshes, muskujt kuadriceps me kocken e
kercirit. Siperfaqja e pasme e pateles eshte e mbuluar me kerc
artikular. Ajo leviz brenda nje thellimi ne pjesen e perparme te
femurit.
Pritshmerite e kirurgut per nderhyrjen ne fjale
Arsyeja kryesore e zevendesimit protezik te nje artikulacioni
artrozik eshte frenimi i ferkimit te kockave artikulare me
njera-tjetren, gje e cila jep dhimbje. Zevendesimi i artikulacionit te
dhimbshem dhe artrozik krijon nje siperfaqe te re per artikulacionin i
cili leviz lirshem pa shkaktuar dhimbje. Qellimi eshte te ndihmosh
pacientet ti kthehen aktivitetit te tyre te perditshem me me pak dhimbje
dhe hark levizje me te madh.
Pergatitja
Si duhet te pergatitem per nderhyrjen kirurgjikale?
Vendimi per te vazhdohet me nderhyrjen kirurgjikale duhet te merret
nga ju (pacienti) dhe kirurgu juaj vetem pasi te jeni te sigurte qe keni
kuptuar ate qe eshte e mundur ne lidhje me proceduren.
Pas marrjes se vendimit per kryerjen e nderhyrjes kirurgjikale duhet
te behen disa ekzaminime paraprake. Kirurgu ortoped mund te kerkoje nje
ekzaminim fizik te plote mjeku i pergjithshem ose i familjes ne menyre
qe te sigurohet qe ju jeni ne kushte optimale per kryerjen e nderhyrjes.
Gjithashtu mund te jete e nevojshme nje konsulte me fizioterapistin qe
do te ndjeke rehabilitimin tuaj pas nderhyrjes kirurgjikale.
Nje nga qellimet e konsultes me fizioterapistin para nderhyrjes eshte
marrja e informacionit persa i perket nivelit actual te dhimbjes,
aftesise funksionale dhe levizhmerise dhe forces per secilin
artikulacion te gjurit. Qellim tjeter eshte qe t’ju pergatise per
nderhyrjen ne fjale. Do te filloni te ushtroheni me disa nga ushtrimet
qe do te praktikoni menjehere pas nderhyrjes. Gjithashtu do te
ushtroheni ne perdorimin e Walkers (ndihmes te ecjes) ose patericave.
Pasha qe do te kete kemba gjate ecjes do te varet nga lloji i protezes
(e cimentuar ose e pacimetuar) qe do te perdor kirurgu ne kete
procedure. Si perfundim do te behet nje perllogaritje e nevojave qe
pacienti do te kete ne shtepi pas daljes nga spitali.
Mund te jete e nevojshme qe jut e dhuroni gjak para nderhyrjes
kirurgjikale. Kjo mund te behet 3-5 jave para nderhyrjes ne menyre qe
trupi juaj te zevendesoje sasine e humbur te gjakut. Nqs do te keni
nevoje per transfusion gjaku gjate nderhyrjes, do te merrni gjakun tuaj
nga te ardhur nga banka e gjakut.
Procedura kirurgjikale
Cfare ndodh gjate nderhyrjes kirurgjikale?
Perpara se te pershkruajme proceduren te flasim pak per protezen artikulare.
Proteza artikulare e gjurit
Ka dy tipe protezash artikulare:
- Proteze e cimentuar
- Proteze e pacimentuar
Te dy llojet e protezave kane perdorim te gjere. Ne shume raste
perdoret kombinim i ted y llojeve te protezave. Pergjithesisht patela
(kupa e gjurit) cimentohet. Percaktimimi i llojit te protezes qe do te
perdoret behet nga kirurgu ne varesi te moshes dhe stilit te jeteses se
pacientit dhe eksperiences se vet kirurgut.
Cdo proteze perbehet nga tre pjese kyesore. Komponenti tibial (pjesa
fundore) zevendeson siperfaqen e sipeme te kockes se poshtme, tibias.
Komponenti femoral (pjesa e siperme) zevendeson siperfaqen e poshtme te
kockes se siperme femurit dhe thellimi ku futet patela. Komponenti
patelar, kupa e gjuritzevendeson siperfaqen e pateles ne pjesen ku kalon
ne thellimin femoral. Komponenti femoral eshte i bere nga metali.
Komponenti tibial formohet nga dy pjese; nje pjate metali qe ngjitet
drejtperdrejt me kocken, dhe nje ndares plastic qe siguron siperfaqen e
lemuar. Materiali plastic i perdorur eshte aq i forte dhe i lemuar sa
mund te behet patinazh dhe te mos shkaktoje demtim te konsiderueshem te
materialit. Komponenti patelar gjithashtu eshte i perbere nga plastike.
Ne disa lloje protezash te gjurit komponenti patelar eshte i perbere
prej metali dhe plastike.
Proteza e cimentuar vendoset dhe mbahet ne vend nga nje cemento me
material ngjites te forte (epoxy cement). Ndersa proteza e pacimentuar
mbahet nepermjet nje meshe me vrima ne siperfaqe qe lejon lejon kocken
te rritet ne drejtim te meshes duke beret e mundur ngjitjen e protezes
pas kockes.
Nderhyrja kirurgjikale
Kirurgu e fillon procedure duke bere nje incision (prerje) ne pjesen
e perparme te gjurit qe bene te mundur te arrihet artikulacioni. Menyra
e kryerjes se incizionit varet nga eksperienca dhe preference e
kirurgut.
Pas hapjes se artikulacionit, nje instrument i vecante pozicionimi
(nje guide prerese) vendoset ne pjesen fundore te femurit. Guida prerese
perdoret per te beret e mundur qe kocka te pritet ne perputhje me
kendet origjinale te kembes edhe pse artriti ka bere qe kemba te jete
harkuar nga jashte ose nga brenda. Me ndihmen e guides prerese, kirurgu
prêt disa pjeseza te pjeses fundore te femurit. Proteza artikulare do ti
zevendesoje keto pjeseza me nje siperfaqe metalike.
Me pas pergatitet siperfaqja e tibias. Nje lloj tjeter guide prerese perdoret per te prere kocken ne menyren e duhur.
Pastaj hiqet siperfaqja artikulare e pateles.
Komponenti femoral metalik vendoset ne femur. Ne protezat e
pacimentuara pjesa metalike mbahet ne femur sepse femuri eshte i prere
ne menyre te tille qe te perputhet plotesisht me formen e protezes.
Komponenti metalik shtyhet ne pjesen fundore te femurit dhe mbahet ne
vend nga forcat e ferkimit. Ne rastin e protezave te cimentuara perdoret
cemento me nje material te forte ngjites per ngjitur protezen metalike
me kocken.
Me pas pjata/tabakaja metalike qe mban ndaresin plastic ngjitet ne
pjesen e siperme te tibias. Kjo pjate/tabaka metalike mund te cimentohet
ose te mbahet ne vend me vida nqs eshte i pacimentuar. Vidat perdoren
kryesisht per te mbajtur ne vend tabakane tibiale derisa kocka te rritet
drejt mbeshtjelleses poroze. (Vidat rrine ne vend dhe nuk hiqen)
Pas kesaj ndaresi plastik ngjitet ne tabakane metalike te
komponentit tibial. Nqs ky component vjeterohet nderkohe qe pjesa tjeter
e protezes eshte mire, ai mund te zevendesohet. Procedura e
zevendesimit quhet rimbushje.
Kirurgu procedon me percaktimin e permasave te komponentit patelar
dhe e vendos ate mbrapa pateles. Kjo pjese zakonisht cimentohet. Ne fund
indet e buta qepen dhe per te mbyllur lekuren vendosen kapese.
Komplikacionet
Si ne te gjitha nderhyrjet kirurgjikale madhore dhe keto nderhyrje
mund te kene komplikacione. Disa nga komplikacionetme te shpeshta qe
pasojne nderhyrjen per zevendesimin protezik te artikulacionit te gjurit
jane:
- Komplikacionet e anestezise
- Tromboflebit
- Infeksion
- Ngurtesim
- Leshimi/lirimi i artikulacionit
Komplikacionet e anestezise
Pjesa me e madhe e nderhyrjeve
kirurgjikale kerkojne aplikimin e procedurave anestetike perpara
kirurgjise. Nje numer shume i vogel pacientesh kane problem e me
anestezine. Keto probleme mund te jene: reaksion ndaj medikamenteve te
perdorura, probleme te lidhura me komplikacione te tjera qe mund te
japin disa medikamente dhe probleme lidhur me anestezine. Bisedoni me
anestezistin tuaj per rreziqet dhe pikat qe ju shqetesojne.
Tromboflebiti (mpiksja e gjakut)
Tromboflebiti i quajtur gjithashtu dhe
tromboze e venave te thella mund te ndodh pas cdo operacioni, por ka
probabilitet me te madh per te ndodhur pas nderhyrjeve ne artikulacionin
koksofemoral, pelvis (legen) dhe gju. Trobmoza e venave te thella ndodh
kur gjaku ne venat e medha te kembes formon pllaka ghaku te mpiksura.
Kjo mund te beje qe kemba te enjtet te kete nxehtesi dhe te jete e
ndjeshme ndaj prekjes. Nqs pllakat e gjakut te mpiksur copetohen,
copezat mund te shkojne ne mushkeri, te vendosen ne kapilaret atje dhe
te bllokojne kalimin dhe furnizimin me gjak te asaj pjese te mushkerise.
Kjo quhet emboli pulmonare. Pjesa me e madhe e kirurgeve kujdesen ne
menyre rigoroze per parandalimin e trombozes se venave te thella ka
shume menura per te ulur rrezikun e trombozes se venave te thella, por
menyra me e efekteshme ne pjesen me te madhe te rasteve eshte mobilizimi
(levizja) e pacientit sa me shpejte te jete e mundur. Dy masa te tjera
parandaluese jane:
- Corape elastike qe ushtrojne shtypje per te bere qe gjaku ne kembe te vazhdoje levizjen
- Medikamente qe hollojne gjakun dhe parandalojne mpiksjen e gjakut
Infeksioni
Infeksioni eshte nje komplikacion tjeter
shume serioz qe pason kirurgjine e zevendesimit protezik te
artikulacionit te gjurit. Probabiliteti per te marre nje infeksion pas
kesaj nderhrje eshte afersisht 1%. Disa infeksione mund te shfaqen shume
heret, dhe para se te dilni nga spitali. Disa te tjere mund te
qendrojne te fshehur er muaj ndoshta dhe vite pas nderhyrjes. Infeksioni
mund te infektoje protezen duke u perhapur nga vatra te tjera
infeksioni. Per kete kirurgu juaj ju kerkon qe me patjeter te merrni
antibiotic ne rast te procedurave dentare ose procedurave kirurgjikale
ne zorren e trashe ose veziken urinare (fshikezen e urines) per te ulur
rrezikun e infektimit te protezes.
Ngurtesimi
Ne disa raste aftesia per te perkulur
gjurin nuk rikthehet ne vlera normale pas nderhyrjes per vendosjen e
protezes se gjurit. Gjuri duhet te perkulet 90 grade per te perdorur
kemben ne menyre efektive gjate ngritjes nga karrigja. Harku i deshiruar
i levizjes eshte 110 grade.
Faktori me i rendesishem qe percakton
harkun e levizjes pas kirurgjise eshte balancimi i ligamenteve dhe
indeve te buta gjate nderhyrjes. Kirurgu perpiqet ta mbaje gjurin ne
pozicionin me te mire qe lejon tension te barabarte ne te gjithe
ligamentet dhe indet e buta..
Ne disa raste pas nderhyrjes kirurgjikale
formohet ind cikatrical i tepert qe con ne nje gju te ngurte. Nqs kjo
ndodh kirurgu mund t’ju sugjeroje qe t’ju marre perseri ne salle
operatore, t’ju vendose nen anestezi dhe te manipuloje gjurin ne menyre
qe ai te rifitoje levizjen. Me pak fjale, kjo lejon kirurgun qe te
shperbeje dhe te liroje indin cikatrical pa e ndjere dhimbje. Qellimi
eshte permiresimi i harkut te levizjes se gjurit pa demtuar
artikulacionin.
Lirimi/leshimi i artikulacionit
Arsyeja kryesore qe con ne deshtim te
nderhyrjes per zevendesim artikular protezik eshte lirimi/leshimi i
metaleve ose cementos nga kocka. Jane bera shume perparime mbi
jetegjatesine e nje proteze artikulare ,por megjithate pjesa me e madhe
do te leshohen me kalimin e kohes dhe si pasoje do te kerkojne
revizionim/rishikim. Fatmiresisht ju mund te prisni sherbim nga nje
proteze artikulare per 20-25 vjet, por ne disa raste artikulacioni do te
lirohet/leshohet dhe me heret. Nje artikulacionl i lesuhuar eshte
problem pasi shkakton dhimbje. Kur dhimbja behet e padurueshme eshte e
nevojshme nje nderhyrje e dyte per te zgjidhur kete problem.
Pas nderhyrjes
Cfare ndodh pas nderhyrjes?
Disa kirurge ortoped rekomandojne
perdorimin menjehere pas kirurgjise te nje mjeti te njohur si aparat i
levizjes pasive te vazhdueshme. Kjo mendohet se parandalon formimin e
pllakave te gjakut dhe pershpejton sherimin e plages, mund te pakesoje
nevojen e pacienteve per medikamente, mund te ndihmoje ne permiresimin e
levizshmerise se gjurit pas kirurgjise. Gjithsesi, duket se pacientet
kane te njejtat rezultate ne rifitimin e levizhmerise se gjurit dhe nqs
bejne ushtrimet e tyre.
Trajtimi fizioterapeutik eshte i
programuar 1-2 here ne dite gjate kohes se qendrimit ne spital.
Trajtimi fizioterapeutik do te kete si synim kryesor harkun e levizjes
se gjurit. Levizje te ngadalta do t’ju ndihmojne te perkulni dhe te
drejtoni gjurin. Nqs perdorni apratin e levizjes pasive te vazhdueshme
duhen kontrolluar here pas here parametrat, kemba juaj munb te mbahet
ngritur per te ndihmuar drenimin e lengjeve te teperta ne kembe.
Fizioterapisti do ndihmoje me ushtrimet
per permiresimin e harkut te levizjes se gjurit dhe fuqizimin e muskujve
te vitheve dhe te kofshes. Levizjet kycit te kembes sherbejne per te
ulur enjtjen e kembes dhe per te parandaluar formimin e pllakezave te
gjakut..
Pacientet mund te shkojne ne shtepi pas
4-7 ditesh ne spital. Kjo behet e mundur pasi pacienti te tregoje qe
eshte i afte te cohet nga krevati dhe te shtrihet, te ece disa metra me
paterica ose walker, te ngjise dhe te zbres shkallet dhe te kryeje
nevojat personale. Eshte gjithashtu e rendesishme qe te rifitohet nje
kontraktim i mire i muskulit kuadriceps dhe te permiresohet harku i
levizjes se gjurit. Pacientet qe kane nevoje per kujdes te metejshem
mund te dergohen ne nje repart tjeter spitalor derisa te jene ne gjendje
te shkojne ne shtepi.
Pjesa me e madhe e kirurgeve ortoped
rekomandojne kontrolle rutine sipas nje kalendari te percaktuar pas
zevendesimit protezik te artikulacionit koksofemoral. Shpeshtesia e
vizitave te kontrollit varion nga 6 muaj ne 5 vjet ne varesi te situates
dhe rekomandive te kirurgut.
Pacientet qe kane proteze koksofemorale
do te kene episode dhimbje ndonjehere, por nqs kjo dhimbje do te
persistoje per me shume se disa jave duhet te bere konsulte me kirurgun.
Gjate ekzaminimit, kirurgu ortoped do te perpiqet te shpjegoje shkakun
e dhimbjes. Mund te kerkohet radiografia e artikulacionit per tu
krahasuar me ato te meperpareshmet per te pare nqs ka shenja te
leshimit/lirimit te artikulacionit.
Rehabilitimi
Cfare pritet gjate periudhes se sherimit?
Pas daljes nga spitali, ju mund te keni
séance trajtimi fizioterapeutik ne shtepi nga 1 here deri ne 6 here ne
jave. Kjo eshte per te siguruar qe ju jeni mire ne dhe perreth shtepise
dhe kur hipni dhe zbrisni nga makina. Terapisti juaj do te perseris me
ju programin ushtrimor, do vazhdoj te punoje qe gjuri te rifitoje
levizjet dhe t’ju rekomandoj gjithcka qe duhet per sigurine tuaj. Ne
disa raste ju mund te keni nevoje per séance shtese fizioterapie ne
shtepi para se te filloni trajtimin ne klinike. Terapia ne shtepi
perfundon kur ju mund te dilni nga shtepia.
Trajtimi ne kliniken fizioterapeutike
eshte hapi pauses. Terapisti juaj mund te perdore nxehtesi, akull ose
elektrostimulim per te ulur enjtjen ose dhimbjen.
Duhet te perdorni walker dhe paterica
sipas udhezimeve. Nqs keni nje proteze te cimentuar mund te perparoni ne
peshen qe vendosni mbi kemben e semure kur rrini ulur ose kur ecni sa
te mos keni shqetesime. Nqs keni proteze te pacimentuar kirurgu juaj
mund te kerkoje nga ju vendosjen vetem te gishtave te kembes se operuar
derisa te beni nje radiografi per follow up dhe kirurgu ose terapisti
juaj do te vendose qe ju mund te venodsni me shume peshte mbi kemben e
semure,zakonisht 5-6 dite pas nderhyrjes.
Terapisti juaj mund te perdore paterica
ku mbeshteten duart per te permiresuar harkun e levizjeve. Ushtrimet e
forces kane qellim forcimin e grupit te muskujve te ijeve, vitheve dhe
te kofshes.
Terapistet ne disa raste i trajtojne
pacientet e tyre ne nje pishine. Ushtrimi ne pishine ka me pak stress
mbi artikulacion dhe ben levizjet me te lehta. Pasi keni perfunduar
ushtrimet ne pishine dhe programin ushtrimor atehere ju mund te kaloni
ne ushtrime te pavarura.
Kur eshte e sigurte vendosja e peshes se
plote ne te gjithe kemben, keshillohen lloje te ndryshme ushtimesh per
te balancuar, stabilizuar dhe kontrolluar artikulacionin e gjurit
Si perfundim nje grup i zgjedhur
ushtrimesh mund te perdoren per te stimuluar aktivitetet e perditeshme
si psh. Ngjitja dhe zbritja e shkalleve, ecja ne terren te ndryshueshem.
Grup tjeter ushtrimesh mund te perdoren per te stimuluar kerkesat per
punen ose aktivitete te tjera.
Shume paciente kane me pak dhimbje dhe
levizshmeri me te mire pas nderhyrjes per zevendesimin protezik te
artikulacionit te gjurit. Terapisti do te punoj me ju qe ta mbaje
artikulacionin te shendetshem per sa me gjate te jete e mundur. Kjo mund
te kerkoje qe te rregulloni aktivitetin tuaj fizik ne menyre te tille
qe te mos ushtrohet shume stres mbi artikulacionin e ri. Sporte te renda
qe kerkojne te vraposh,te hidhesh, ndalesha dhe starte te menjehereshme
nuk duhet te praktikohen. Keshillohet ciklizmi,noti dhe ecja ne nivel,
gjithashtu dhe sporte me impakt te ulet si ggolfi dhe bowling.
Qellimi i terapise fizike eshte t’ju
ndihmoje te te maksimizoni forcen, te levizni normalisht dhe te
permiresoje aftesine tuaj per te kryer aktivitetin e perditshem. Ne
momentin qe ju jeni mire, vizitat e rregullta ne kliniken
fizioterapeutike do te perfundojne. Terapisti juaj do te jete pike
referimi por ju do te jeni pergjejgjes per kryerjen e ushtrime sipas nje
programi te caktuar ne shtepi.
