Frakturat e Kellkut
Numri i frakturave qe ndodh cdo vit rritet me mplakjen e populates.
Fraktura e kellkut ne nje individ te moshuar nuk eshte thjeshte nje
kocke e thyer. Ajo eshte nje semundje jete- kercenuese. Fraktura e
kellkut ne vetvete rralle eshte nje problem i veshtire per t’u zgjidhur.
Por kur ndodh fraktura e kellkut ajo mbart me vete te gjitha
komplikacionet mjekesore te mundeshme qe mund te shfaqen kur nje i
moshuar eshte i detyruar te qendroje ne shtrat. Komplikacionet jane ato
qe e kthejne nje thyerje te thjeshte ne nje situate jete-kercenuese.
Frakturat e kellkut ne femije dhe te rritur jane shume me ndryshe.
Informacioni ne kete artikull i perket vetem popullates se moshuar.
Ky udhezues do ju ndihmoje juve te kuptoni
- Si ndodhin frakturat e kellkut
- Si e diagnostikojne mjeket kete problem
- Cilat jane alternativat e trajtimit
Anatomia
Artikulacioni koksofemoral (kellku) eshte nje nga artikulacionet e
vertete koke – fole te trupit. Foleja e kellkut quhet acetabulum dhe
formon nje bulese qe rrethon koken sferike te kockes se kofshes, ose
koka femorale. Koka femorale bashkohet me pjesen tjeter te femurit
nepermjet nje seksioni te shkurter kockor te quajtur qafa e femurit. E
dala ne pjesen e jashtme te femurit direct nen qafen e femurit quhet
trakanter major/i madh. Kjo eshte pjesa ku muskujt e medhenj te pasem
kapen ne femur. Muskuj te medhenj te te ndenjurave ne anen e pasme dhe
muskuj te medhenj te kofshes ne anen e perparme rrethojne kellkun.
Siperfaqa e kokes femorale dhe pjesa e brendeshme e acetabulit jane te
mbuluara nga nje shtrese kerci articular. Ky material eshte afersisht
2.5 cm i trashe ne pjesen me te madhe te artikulacioneve te trupit.
Kerci articular eshte nje material i forte, i lemuar qe lejon siperfaqet
te rreshkasin mbi njera-tjetren pa demtuar.
Ushqyerja me gjak e kokes femorale (pjesa Sferike) behet nepermjet
arterieve qe vijne nga qafa e femurit. Nese demtohet furnizimi me gjak
nuk ka me kthim pas. Nje nga problemet me frakturat e kellkut eshte
demtimi qe mund t’i ndodh ketyre eneve te gjakut kur thyhet kocka. Kjo
mund te coje ne nekroze/vdekje te kokes femorale. Kur ndodh kjo kocka
nuk eshte me ne gjendje te mbaje veten e vet. Kjo mund te coje ne nje
nga komplikacionet e fraktures se kellkut te quajtur nekroze avaskulare.
Shkaqet
Pse ndodh ky problem?
Trauma eshte nje shkaq i qarte i fraktures se kellkut. Ne popullaten e
moshuar, demtimi mund te ndodh nga dicka e thjeshte sic eshte humbja e
ekuilibrit dhe rrezimi pertoke. Edhe pse shumica e frakturave ndodhin ne
kete menyre, edhe e kunderta ne disa raste eshte e vertete, fakti qe
rrezimi mund te kete ndodhur si pasoje e fraktures se kellkut. Kjo do te
thote qe ne fillim thyehet kellku, gje qe shkakton rrezimin e
pacientit.
Osteoporoza mund te dobesoje qafen e femurit ne ate pike qe cdo
presion i rritur mbi kocken mund te shkaktoje thyerjen qafes se femurit
ne menyre te papritur. Nje hap i pasigurt mund te shkaktoje nje
perdredhje te kellkut gje qe ushtron presion te rritur ne qafen e
femurit. Qafa e femurit thyhet dhe pacienti rrezohet pertoke. Kjo ndodh
kaq shpejt sa eshte e paqarte nese ka ndodhur ne fillim thyerja apo
rrezimi i pacientit.
Simptomat
Cfare ndjen ne rastin e fraktures se kellkut?
Fraktura e kellkut ashtu sic do fracture kocke shkakton dhimbje.
Fraktura ben shume te veshtire qe pacienti te peshoje mbi kemben e asaj
ane. Kur fraktura e kellkut ndodh ne nje te moshuar qe jeton vetem,
mundet qe per ore te tera askush te mos i vije ne ndihme. Ndonjehere
pacienti mund te mos arrije te shkoje te telefoni per te njoftuar dike.
Kjo eshte jete-kercenuese. Kjo situate mund te shkaktoje dehidratim, ose
nese fraktura ndodh jashte ne nje ambient te ftohte pacienti mund te
beje hipotermi. Te dyja keto gjendje mund te jene vdekjeprurese.
Diagnoza
Si mund te identifikohet problem nga mjeket?
Dianoza e nje fracture te kellkut zakonisht vendoset ne nje dhome
emergjence. Diagnoza fillon me historine e semundjes dhe ekzaminimin
fizik te pacientit. Eshte e rendesishme qe mjeku te informohet per te
gjitha problemet shendetesore te pacientit ne manyre qe te planifihohet
trajtimi i fraktures se kellkut. Pjesa me e madhe e te dhenave te marra
nga historia dhe ekzaminimi fizik do te perdoren per te vleresuar
gjendjen e pergjitheshme fizike te pacientit. Ekzaminime te tilla si
Radiografi torakale, elektrokardiograme, analize gjaku mund te kerkohen
per te percaktuar gjendjen e pergjitheshme te pacientit.
Radiografia perdoret ne menyre tipike per te percaktuar nese ka
ndodhur fraktura e kellkut, dhe nese ka ndodhur, cfare tipi frakture
eshte. Kirurgu ortoped perdor radiografine per te percaktuar nese do te
jete e nevojshme ndonje procedure kirurgjikale dhe per te vendosur se
cilin tip duhet te sugjeroje.
Ne disa raste, radiografia mund te mos e tregoje frakturen. Nese
pacienti vazhdon te kete dhimbje dhe mjeku eshte ne dyshim per nje
fracture te kellkut, atehere rekomandohet rezonanca magnetike (RM) e
kellkut. Rezonanca magnetike perdore vale magnetike ne vend te
rrezatimit per te perftuar shume pamje te kellkut. Aparati i Rezonances
Magnetike eshte shume i ndjeshem dhe mund te tregoje fraktura qe nuk
duken ne nje radiagrafi normale. Ky ekzaminim kryhet per t’u siguruar qe
nuk ka frakture te kellkut, para se te lejojme pacientin qe te peshoje
mbi kemben. E ecura mbi nje kellk te thyer shkakton zhvendosjen e dy
skajeve te fraktures, ose largimin nga njeri tjetri duke bere qe ato te
mos bashkon me ne nyren e duhur. Nje frakture skajet e te ciles nuk jane
te zhvendosura eshte me e thjeshte per t’u trajtuar se ajo qe i ka
skajet e zhvendosura. Nje frakture e zhvendosur rrit rrezikun e demtimit
te eneve te gjakut qe furnizojne me gjak koken e femurit duke shkaktuar
keshtu nekroze avaskulare te saj.
Trajtimi
Si mund te zgjidhet ky problem?
Trajtimi i fraktures se kellkut fillon menjehere duke u siguruar qe
gjendja e pergjitheshme shendetesore e pacientit eshte e qendrueshme.
Vendimet lidhur me trajtimin e fraktures se kellkut mund te merren pasi
kirurgu eshte i sigurte qe pacienti eshte i stabilizuar.
Trajtimi jokirurgjikal
Nje frakture rralle konsiderohet e qendrueshme, qe do te thote qe nuk
zhvendoset ne pacienti lejohet te ulet ne karrige. Por nese fraktura
duket e qendrueshme, pacienti mund te trajtohet ne menyre jokirurgjikale
nese kirurgu mendon qe pacienti mund te ngrihet nga shtrati brenda disa
diteve. Shumica e frakturave te kellkut mund te sheroheshin pa
kirurgji, por problem eshte se pacienti do te duhej te qendronte ne
shtrat per 8-12 jave. Mjeket pergjate experiences se tyre kane dale ne
perfundimin se te vendosesh nje te moshuar ne regjim shtrati per kete
periudhe kohe ka rrezik me te madh per te krijuar komplikacione sesa vet
kirurgjia e nevojshme per te riparuar nje kellk te thyer. Kjo eshte
arsye kryesore per te cilen rekomandohet kirurgjia ne pjesen me te madhe
te pacienteve me frakture te kellkut.
Kirurgjia
Pothuajse te gjitha frakturat e kellkut ne te moshuar trajtojen me
kirurgji per te vendosur ne vend kocken e thyer. Nese eshte e mundur,
kirurgjia normalisht kryhet brenda 24 oreve nga pranimi ne spital.
Qellimi i procedures kirurgjikale per trajtimin e kellkut te thyer
eshte mbajtja e kockave te thyera ne pozicion, duke lejuar pacientin te
cohet nga shtrati sa me shpejt te jete e mundur. Jane krijuar shume
menyra per te trajtuar tipe te ndryshme te frakturave te kellkut. Pjesa
me e madhe e frakturave te kellkut trajtohen ne nje nga keto tre menyra:
me shtiza metalike, me pllake metalike dhe vida, ose zevendesimi i
kokes femorale te thyer me implant artificial.
Shtizat Metalike
Fraktura e qafes se femurit, nese pjeset e thyerta jane akome ne
pozicionin e duhur, mund te kerkojne vetem dy ose tre shtiza metalike qe
te mbajne dy pjeset e fraktures bashke. Kjo procedure eshte shume e
thjeshte dhe lejon qe pacientet te fillojne te peshojne mbi kemben
direct pas operacionit.
Pllaka Metalike dhe Vidat
Ne disa fraste fraktura e kellkut ndodh poshte qafes femorale, ne
zonen e e quajtur regjioni intertrokanterik. Keto fraktura shkaktohen
zakonisht nga rrezimi dhe shpesh jane frakturat me te veshtira per t’u
trajtuar. Pergjithesisht ne keto raste ndodh me shume se nje thyerje,
dhe si pasoje duhet qe disa pjese kockore te ngjiten bashke.
Kirurget zakonisht i fikesojne keto lloj frakturash duke perdorur nje
pllake metalike dhe vida kompresive. Kjo teknike ndihmon ne
ripozicionimin e pjeseve kockore dhe mbeshtetet ne forcen muskulare per
t’i mbajtur nderkohe qe kocka sherohet.
Zevendesimi artificial i kokes femorale (Hemiartroplastike)
Ne rastet kur fraktura e kellkut ndodh permes qafes femorale dhe koka
zhvendoset plotesisht, ekziston nje mudnesi shume e larte qe enet qe
furnizojne me gjak koken femorale te jene demtuar. Kjo rrite shume
probabilitetin e nje nekroze avaskulare te kokes femorale.
Ashtu si eshte permendur me siper. Nekroza avaskulare ben qe koka
femorale te vdese. Koka femorale fillon rte shkaterrohet disa jave me
vone, duke shkaktuar problem me te medha ne muajt ne vijim. Kjo do te
kerkoje nje operacion te dyte per te zevendesuar kellkun disa muaj me
vone. Probabiliteti i kesaj ndodhie eshte aq i larte se pjesa me e madhe
e kirurgeve rekomandojne menjehere zevendesimin artificial te kokes se
femurit. Kjo procedure quhet Hemiartroplastike (hemi-gjysem dhe
artroplastike- artikulacion artificial) sepse zevendesohet vetem gjysma
perberese e artikulacionit, vetem koka dhe foleja qendron e paprekur.
Komplikacionet
Cfare mund te mos shkoje sic duhet?
Komplikacionet qe mund te ndodhin pas nje frakture te kellkut jane
ato qe e bejne kete situate jete-kercenuese. Disa komplikacione mund te
jene pasoje e operacionit, por gjithashtu mund te ndodhin edhe nese
fraktura nuk trajtohet me kirurgji.
Pjesa me e madhe e komplikacioneve pas nje frakture te kellkut
shkatohen regjimi i shtratit qe eshte i detyruar te qendroje nje i
moshuar. Ne pergjithesi, kjo duket sikur perkeqeson te gjitha problemet
shendetesore te pacientit. Disa nga problemet me te shpeshta qe nje
frakture kellku ia rrit probabilitetin e komplikimit jane:
- Anestezia
- Pneumonia
- Dekubituset (plaget nga qendrimi ne shtrat)
- Tromboflebiti
- Konfuzioni mendor
Ngritja e pacientit nga shtrati dhe mobilizimi i tij ul rrezikun e
shfaqjes se ketyre komplikacioneve. Nese nje operacion eshte i nevojshem
per te stabilizuar frakturen dhe per ta ngritur pacientin nga shtrati
shpejt, kjo do te ulte rrezikun e perhjithshem per shfaqjen e ketyre
komplikacioneve. Kjo nuk do te thote qe komplikacionet mund te mos
ndodhin pas kirurgjise, por ato jane me te lehta per t’u trajtuar nese
pacienti mobilizohet.
Anestezia
Pjesa me e madhe e nderhyrjeve kirurgjikale kerkojne aplikimin e
anestezise. Nje numer shume i vogel pacientesh kane problem me
anestezine. Keto problem mund te jene si pasoje e reaksionit nga ilacet e
perdorura, te lidhura me problem te tjera mjekesore dhe problem nga
anestezia. Diskutoni rreziqet dhe shqetesimet tuaja me anestezistin.
Pneumonia
Regjimi i shtratit mund te rris rrezikun e pneumonise ne paciente te
moshuar. Nese anestezia eshte e nevojshem per kirurgji, rreziku eshte
edhe me i madh. Pas nje demtimi qe kerkon regjim shtrati, do te jete e
nevojshme qe te bhen veprime te ndryshme per te mbajtur mushkerite te
shendeteshme. Infermierja juaj do ju udhezoje te merrni fryme thelle
dhe te kolliteni shpesh. Ngritja nga shtrati dhe qendrimi ulur ne
karrige ben qe mushkerite te punojne me mire. Ju do te lejoheni te uleni
ne karrige sa me shpejt qe te jete e mundur.
Terapistet respiratore te spitalit kane mjete te ndryshme qe
ndihmojne te ruhet funksioni optimal i mushkerive. Spirometry qe nxit
fymemarrjen eshte nje aprat i vogel qe mat sa shume merr fryme dhe ju
jep nje mjet per te permiresuar frymemarrjen e thelle. Nese vuani nga
ndonje semundje tjeter pulmonare, sic eshte astma, terapisti respirator
mund te perdore ilace qe aplikohen gjate trajtimit per te mbajtur kapur
alveolat (vendet qe mbushen me ajer)
Dekubituset (plaget e shtratit)
Frakturat e kellkut shkaktojne dhimbje gjate levizjes, qofte dhe po
te jeni ne shtrat. Si rrjedhoje ju nuk levizni me per te shperndare
peshen nga njera ane ne tjetren sic do benit normalisht. Kur jeni
shtrire, mbi lekuren ne zona te caktura ushtrohet shtypje. Zakonisht kjo
nuk eshte problem pasi ju zhvendosni peshen e trupit nga nje ane ne
tjetren. Kjo zhvendosje e peshes lejon qe rrjedha e gjakur te kthehet ne
zonen e lekures qe ka qene e shtypur, gje qe nuk lejon qe kjo zone te
demtohet.
Por nese dicka ju pengon qe te zhvendosni peshen dhe shtypja eshte
konstante ne nje zone, ajo zone e lekure mund te demtohet si pasoje e
mungese se furnizimit me gjak. Ky demtim quhet plage nga shtypja ose
plage nga qendrimi ne shtrat. Shtypja ben qe lekura te vdes, ashtu si
lekura e djegur nga nxehtesia. Ne fillim ajo zone eshte e dhimbshme,
krijon flluska dhe pastaj kthehet ne nje plage te hapur. Keto plage jane
te veshtira per t’u sheruar nese jane te medha. Ne keto raste mund te
jete e nevojshme nje graft kutan (lekure). Ato mund te infektohen duke
shkaktuar keshtu problem te tjera.
Trajtimi me i mire eshte per te moslejuar formimin e plageve te
shtratit. Spitalet perdorin dysheke te vecante dhe shtreter me uje per
te ndihmuar shperndarjen e barabarte te peshes ne persona qe duhet te
qendrojne ne shtrat. Infermieret gjithashtu i levizin pacientet ne
shtrat duke pare nese lekura eshte duke u shtypur ne nje zone te
caktuar. Gjithsei menyra me e mire per te moslejuar formimin e plageve
te shtratit eshte qe pacienti te ngrihet dhe te levize.
Tromboflebiti (mpiksja e gjakut)
Tromboflebiti, i quajtur gjithashtu tromboze e venave te thella, mund
te vije si pasoje e qendrimit ne shtrat dhe moslevizjes. Tromboza e
venave te thella ndodh atehere kur formohen trombe (pjese te mpiksura
gjaku) ne brendesi te venave te thella te kembes. Kjo mund te beje qe
kemba te enjtet, te jete e ngrohte dhe e dhimbshme ne prekje. Nese
tombet shkeputen, atom und te shkojne ne mushkeri, ku vendosen ne
kapilare (enet me te vogla te gjakut) dhe bllokojne rrjedhen e gjakut ne
ate pjese te mushkerise. Kjo quhet embolizim pulmonar. Pjesa me e
madhe e kirugeve marrin masa serioze per parandalimin e embolizimit
pulmonar. Ka shume menyra per te ulur rrezikun e trombozes se venave te
thella, por menyra me efektive eshte mobilizimi i pacientit sa me shpejt
te jete e mundur. Dy masa te tjera parandaluese jane:
- Corape elastike qe ushtojne shtypje ne kembe per te bere qe gjaku te leviz
- Mjekime qe hollojne gjakun duke moslejuar formimin e trombeve
Konfuzioni Mendor
Pacientet e moshuar qe vuajne nga nje frakture e kellkut dhe shkojne
ne spital jane nen stress psikologjik. Ambienti jofamiljar, ilacet per
dhimbjen, dhe stersi i demtimit mund te cojne ne ndryshime te sjellejes
se pacientit. Ndonjehere kjo quhet sindroma e pertacit sepse
perkeqesohet gjate nates. Kjo mund te jete e frikshme per pacientin dhe
familjaret e tij. Fatmiresisht eshte puthuajse gjithmone nje situate
kalimtare. Kjo mund te shkaktoje probleme sepse pacientet mund te behen
te veshtire per te degjuar dhe ndjekur udhezimet. Ata mund te perpiqen
qe te cohen nga shtrati dhe te demtojne me tej kellkun e thyer.
Trajtimi me i mire i konfuzionit mendor eshte qe pacienti te dale nga
spitali dhe te levize. Ambjentet familjare, fytyrat e njohura dhe
aktiviteti jane trajtimi me i mire. Mejkimet perdoren nese jane te
nevojshme, mund te duhet gjithashtu qe pacientet te kufizohen ne menyre
qe te mos demtojne veten e tyre. Gjendje te tjera mjekesore mund te
shkaktojne konfuzion dhe mjeku duhet t’i perjashtoje ato. Por zakonisht
konfuzioni mendor eshte kalimtar dhe pacienti e merr veten brenda disa
diteve.
Rehabilitimi
Cfare vjen pas tratjimit?
Rehabilitimi Jokirugjikal
Frakturat e kellkut zakonisht kerkojne trajtim kirurgjikal.
Rehabilitimi jokirurgjikal perdoret vetem ne pak raste pas frakturave te
kellkut ne paciente te moshuar. Nje pacient me probleme te tjera
shendetesore qe thyen kellkun mund te trajtohet me traksion. Traksion
terheq gjymtyren e demtuar duke ndihmuar keshtu qe fragmented kockore te
vendosen ne pozicionin e duhur.
Pacientet qe kane nje frakture stable (sic eshte pershkruar me siper)
mund te bejne rehabilitim jokirurgjikal. Keta paciente mund te kerkojne
disa dite regjim shtrati para se te asistohen per tee cur. Kur mejku
percakton se fraktura eshte sheruar, mund te rekomandohet nje program
fizioterapeutik qe zgjat 4-6 jave.
Pas kirurgjise
Qellimi i pjeses me te madhe te procedurave kirurgjikale eshte qe
pacienti te cohet dhe te levize sa me shpejt te jete e mundur. Kjo
ndihmon qe ata te shmangin koöplikacionet e rrezikshme qe mund te vijne
si pasoje e qendrimit shtrire, ashtu si pneumonia, tromboza, artroza e
artikulacioneve dhe dhimbja.
Nje fizoterapist zakonisht punon me paceintet ne spital menjeherepas
kiurgjise. Ju do te asistoheni nga shtrati te karrigia ku do te uleni
disa here ne dite. Ju do te filloni te ecni me nje walker (katerkembesh)
ose paterica, do te praktikoni tualetin dhe do te filloni te veni
ushtrimet per te tonifikuar muskujt e kellkut dhe te kofshes dhe per te
parandaluar trobmozen e venave te thella te kembes.
Sasia e peshes qe mund t’i jepet kembes se operuar dot e jete ne
varesi te llojit te operacionit te kryer. Pjesa me e madhe e pacienteve
jane ne gjendje te fillojne te peshojne mbi kemben menjehre pas
kirurgjise. Ne varesi te rendeses se fraktures, pacienti mund te jete ne
gjendje te jape pjeserisht peshe mbi kemben e operuar ne periudhen e
hershme pas operacionit.
Pacientet te cilet iu aplikohet hemiatroplastike ndjekin nje plan te
ndryshem trajtimi. Kjo kirurgji eshte gjitheperfshirese dhe kerkon qe
kirurgu te hape artikulacionin koksofemorale gjate nderhyrjes. Kjo rrit
rrezikun e zhvendosjes (daljes nga vendi) te kellkut pas operacionit.
Per te parandaluar kete pacienti ndjek udhezime strikte persa i perket
pozicioneve te kellkut qe duhet te shmang. Paacientet ndjekin keto
udhezime per te pakten 6 jave pas nderhyrjes, derisa indet e but ate
fitojne force mjaftueshem per te shmangur zhvendosjen e artikualcionit.
Pacientet mund te udhezohen si te perdorin patericat ne menyre qe te
kufizojne peshen e dhene mbi kemben e operauar.
Pas kthimit ne shtepi nga spitali, mund te kerkoje qe ju tepunoni me
nje fizioterapist ne shtepi. Kjo eshte per te qene te sigurte ne shtepi
dhe kur hipni dhe zbrisni ne makine. Fizioterapisti do te bje
rekomandime per sigurine tuajm te kontrolloje levizjet qe beni, dhe qe
peshoni aq sa duhet mbi kemben e operuar. Fizoterapia ne shtepi
perfundon kur ju jeni te afte te dilni nga shtepia.
Vizitat e metjejshme te fizioterapisti mund te vazhdohen per
pacientet qe kane te veshtire te ecin ose do te rikthehen ne pune fizike
te veshtira.
Qellimi i fizioterapistit eshte te ndihmoje ne fuqizimin maksimal te
fuqise muskulare te kellkut, rikthimin e tee cures normale dhe t’ju
ndihmoje t’i riktheheni aktivitetit tuaj pa rrezikuar demtim te
metejshem. Kur ju sheroheni komplet perfundojne vizitat te
ffizoterapisti. Gjithsesi fizioterapisti eshte dikush qe do vazhdoje t’i
jape pergjigje pyetjeve qe mund te keni ne vazhdim, por ju do te beni
vete ushtrime ne shtepi sipas programit te percaktuar.
